شورای عالی حوزه علمیه قم
مركز مديريت حوزه‌هاي علميه خواهران
مدرسه علميه حضرت معصومه (س) جعفریه
پايان نامه سطح (2) (كارشناسي)
عنوان:
نقش آموزه‌هاي اخلاقي
در اقتصاد اسلامي
استاد راهنما:
سركار خانم نسرين كردنژاد
محقق:
سلمه صالح
1391
فهرست مطالب
مقدمه
يكي از نظام‌هاي اقتصادي موجود در سطح جهان كه سیستمي كامل و جامع را داراست نظام اقتصادي اسلام مي‌باشد. اين نظام به گونه‌اي طراحي شده كه در مواقع بحران، ابزارهاي كارآمد و مؤثري برای خروج از آن ارائه كرده است.
آنچه كه مسلم است با شهرنشيني و پيچيده شدن زندگي انسان‌ها علم اقتصاد به صورت يك امر مهم مورد توجه قرار گرفت. در اسلام نيز با آغاز هجرت پيامبر اكرم6به مدينه و تشكيل حكومت اسلامي نظام اقتصاد اسلامي شكل گرفت. اما تدوين اصول و مباني اين علم توسط آدام اسميت با كتاب تحقيق در ماهيت و علل ثروت ملل صورت پذيرفت.
با وجود اين كه نظام اقتصادي اسلام كامل و بدون مشكل مي‌باشد اما فقدان تحقيقات جامع و وجود مشكلات اقتصادي در جوامع اسلامي لازم مي‌نمايد كه آگاهي نسبي براي مردم به خصوص دست‌اندركاران امر ايجاد شود. لذا در اين نوشتار تلاش گرديده، به بررسي نقش آموزه‌هاي اخلاقي در اقتصاد اسلامي پرداخته شود، تا بدين وسيله به اقتصادي سالم رسيد و با تبيين و به كارگيري مباني فلسفي و مكتبي نظام اقتصاد اسلامي از عوارض ناشي از اقتصاد سرمايه‌داري مصون ماند و عدالت و توازن اقتصادي در جامعه امكان‌پذير گردد.
اين نوشتار در پنج فصل به بررسي مباني فلسفي و مكتبي و نظام اقتصادي اسلام و اهداف آن اشاره دارد و در نهايت به تبيين مؤلفه‌هاي اخلاقي تأثيرگذار در اقتصاد اسلامي رابطه‌ي آنها با اقتصاد پرداخته است.
نتیجه گیری
نظام اقتصادي اسلام نظامي جامع است كه در آن به انسان هم از بعد مادي و هم از بعد معنوي توجه مي‌شود. همين عامل نقش مهمي در زندگي اقتصادي بشر دارد به گونه‌اي كه بسياري از مشكلات نظام‌هاي اقتصادي موجود در سطح جهان ناشي از بي‌توجهي به اين عامل مي‌باشد توجه به آموزه‌هاي اخلاقي اقتصادي و تأكيد بر عملي كردن آنها از سوي شارع مقدس سبب مي‌شود تا نظام اقتصادي اسلام دچار بحران‌هاي اقتصادي كه تاكنون در سطح جهان قابل مشاهده است نشود. در حالي كه نظام‌هاي اقتصادي ديگر به دليل عدم توجه به اين آموزه‌ها اكنون درگير بحران‌هاي زيادي هستند. يكي از اين نظام كه اكنون ضعف آن به وضوح قابل مشاهده است نظام اقتصاد سرمايه‌داري يا اقتصاد آزاد است. نظامي كه در سطح كشورهاي غربي به روي كار است. تشكيل جريان نود و یه درصد در مقابل یک درصد، ركود اقتصادي، وضعيت نامناسب معيشتي مردم و مشكلات اقتصادي اجتماعي ديگر كه حاصل اين نظام است به خاطر عدم توجه به اين آموزه‌ها و تأكيد بر خصوصي‌سازي مي‌باشد. تفاوت مباني مكتبي و فلسفي اين نظام‌ها نيز عامل ديگري است كه در ايجاد اين بحران‌ها نقش مهمي دارد.
در حالي كه اين بحران‌ها در نظام اقتصادي اسلام وجود ندارد. البته نمي‌توان منكر وجود مشكلات اقتصادي در كشورهاي اسلامي شد ولي اين مشكلات ناشي از عدم توجه مسئولين رده‌هاي بالا و مردم به دستورات اقتصادي دين اسلام مي‌باشد. لذا احياي فرهنگ انفاق و قرض الحسنه، تبيين فرهنگ كار و تلاش، پرداخت حقوق كارگر، تأكيد بر ساده‌زيستي و پرهيز از اسراف و احتكار و... راهكارهاي مناسبي هستند كه بايد مسئولين اقتصادي كشورهاي اسلامي و عموم مسلمانان به آن توجه كنند تا نظام اقتصادي اسلام تنها نظام كارآمد جهان گردد.
فهرست منابع
* قرآن كريم
* نهج البلاغه، مترجم: محمد دشتي، قم، لاهيجي، چاپ اول، 1379.
1- ابراهيمي، محمدحسين، نظام اقتصاد اسلامي (ربا قرض)، قم، نشر تأمين 1381.
2- ابويعلي الموصلي التيميمي، احمد بن علي بن المثني، مسند ابويعلي، دمشق، دارالمأمون للتراث، چاپ اول، 1363.
3- اخترشهر، علي، اسلام و توسعه، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه‌ي اسلامي، چاپ اول، 1386.
4- اخوان كاظمي، بهرام، امنيت در نظام سياسي اسلام، تهران، كانون انديشه جوان، چاپ اول، 1385.
5- افشاري، غلامحسين، نسرين، حكمي، نسترن، حكمي، تهران، فرهنگ معاصر فارسي، فرهنگ معاصر، چاپ سوم، 1382.
6- الحر عاملي، محمدحسن، وسائل الشيعه، ج 6، 12، 13، 17، 18، بيروت، دار احياء التراث العربي، چاپ پنجم، 1361.
7- الزامل، يوسف بن عبدالله، بوعلام، بن جيلاني، اقتصاد كلان با نگرش اسلامي، مترجم: نصرالله خليل تيرتاشي، قم، موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني;، چاپ اول، 1378.
8- الموسوي المقرّم، عبدالرزاق، مقتل الحسين، قم، دارالثقافة، 1369.
9- الهامي‌نيا، علي اصغر، نعمت الله، يوسفيان، تقي، حسيني، اخلاق اقتصادي و سياسي، بي‌جا، اداره آموزش عقيدتي سياسي، نمايندگي ولي فقيه در سپاه، چاپ دوم، 1384.
10- بناء رضوی، مهدی، طرح تحلیلی اقتصاد اسلامی، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، 1367.
11- بهشتی، محمد حسین، اقتصاد اسلامی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، بی تا.
12- بی آزار شیرازی، عبدالکریم، نظام اقتصاد اسلامی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بی تا.
13- بیسرو، آلن، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه: باقر سارو خانی، کیهان، چاپ اول،1366.
14- تشکر، احمد، رزق حلال از دیدگاه آیات و روایات، اصفهان، صالحان، چاپ اول، 1387.
15- تميمي آمدي، عبدالله بن محمد، غرر الحكم و درر الكلم، ج 1، 2، 4، مترجم: محمدعلي انصاري قمي، تهران، بي‌نام، بي‌تا.
16- حريري، محمد يوسف، اسلام و اقتصاد، قم، دارالتبليغ، چاپ دوم، بي‌تا.
17- حسيني، رضا، الگوي تخصيص درآمد و رفتار مصرف كننده مسلمان، تهران، مركز نشر پژوهشگاه فرهنگ و انديشه‌ي اسلامي، چاپ اول، 1379.
18- حكيمي، محمدرضا، محمد، حكيمي، علي، حكيمي، الحياة، ج 5، 6، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، چاپ اول، 1368.
19- خليليان اشكذري، محمد جمال، فرهنگ اسلامي و توسعه اقتصادي، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني;، چاپ اول، 1381.
20- دادگر كرماجاني، يدالله، نگرشي بر اقتصاد اسلامي (معرفت‌ها، ارزش‌ها و روش‌ها)، بي‌جا، پژوهشكده اقتصاد دانشگاه تربيت مدرس، چاپ اول، 1378.
21- دبيرخانه دومين كنگره بررسي انديشه‌هاي اقتصادي حضرت امام خميني;، بررسي انديشه‌هاي اقتصادي امام خميني;، اهداف و مباني مكتبي نظام اقتصادي اسلام از ديدگاه امام خميني;،حسين، ميرمعزي، علي اصغر، هادوي نيا، تهران، ستاد بزرگداشت يكصدمين سال ميلاد امام خميني;، چاپ اول، 1380.
22- دستغیب شیرازی، عبدالحسین، قلب سلیم، تهران، دارلکتب الاسلامیه، چاپ پانزدهم، 1381.
23- دفتر همكاري حوزه و دانشگاه، درآمدي بر اقتصاد اسلامي، قم، سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني و دانشگاه‌ها، چاپ چهارم، 1372.
24- ــــــــــــــــــــــ ، مباني اقتصاد اسلامي، قم، سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني و دانشگاه‌ها، چاپ اول، 1371.
25- دهخدا، علي اكبر، لغت‌نامه‌ي دهخدا، ج 4، 5، 6، 7، 10، 19، 23، 25، 28، 31، 32، 46، 47، تهران، مجلس شوراي ملي، 1335.
26- رشاد، علي اكبر، دانش‌نامه‌ي امام علي7،مباني فلسفي نظام اقتصادي، احمدعلي، يوسفي، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و انديشه‌ي اسلامي، چاپ دوم، 1382.
27- رشيدي، مهدي، افزون‌طلبي و راه‌هاي تعديل ثروت در اسلام، قم، مركز پژوهش‌هاي اسلامي صدا و سيما، چاپ اول 1384.
28- سبحاني، جعفر، سيماي اقتصاد اسلامي، قم، مؤسسه‌ي تحقيقاتي و تعليماتي امام صادق7، چاپ اول، 1378.
29- شايان‌مهر، عليرضا، دايرة المعارف تطبيقي علوم اجتماعي، ج 1، 2، تهران، كيهان، چاپ اول، 1377.
30- شیرازی، علی، عابدی، محمد، فرهنگ موضوعی مبلغان، قم، جمال، چاپ اول، 1383.
31- شیروانی، علی، کلمات قصار پیامبراعظم (ص)، قم، انتشارات دارالفکر، 1385.
32- صدر، رضا، دروغ، قم، بوستان كتاب، چاپ سوم، 1381.
33- صدر، موسي،اقتصاد در مكتب اسلام، تهران، جهان‌آرا، بي‌تا.
34- صدوق ابن بابویه، محمدبن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، مترجم: محمد رضا انصاری محلاتی، قم، نسیم کوثر، چاپ اول، 1382.
35- طباطبائي، محمدحسين، ترجمه تفسير الميزان، مترجم: محمدباقر موسوي همداني، قم، دفتر انتشارات اسلامي، بي‌تا.
36- ــــــــــــــــــــــ، تفسير الميزان، تهران، كانون انتشارات محمدي، 1363.
37- طباطبایی یزدی، محمد کاظم، عروه الوثقی، ج 2، تهران، المکتبه الاسلامیه، بی تا.
38- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ج 14، بی جا، بی نام، بی تا.
39- طوسی، نصیرالدین، اخلاق ناصری، تصحیح مجتبی مینوی، علیرضا حیدری، تهران، نشرخوارزمی، 1364.
40- علیرحیمی، رحمت ...، اخلاق در اقتصاد، تهران، پرشکوه، چاپ اول، 1389.
41- غزالی، محمد، کیمیای سعادت، ج 2، بی جا، انتشارات علمی و فرهنگی، 1371.
42- فراهاني فرد، سعيد، اقتصاد اسلامي، تهران، كانون انديشه جوان، چاپ اول، 1389.
43- ـــــــــــــــــ ،سياست‌هاي اقتصادي در اسلام، تهران، مركز نشر آثار پژوهشگاه فرهنگ و انديشه‌ي اسلامي، چاپ اول، 1381.
44- ــــــــــــــــــــــ، نگاهي به فقر و فقرزدايي از ديدگاه اسلام، تهران، مؤسسه فرهنگي دانش و انديشه معاصر، چاپ اول، 1378.
45- فیض کاشانی، محسن، المحجه البیضاء، ج 5، بیروت، بی نام، بی تا.
46- قريب، محمد، فرهنگ لغات قرآن، بي‌جا، بنياد، چاپ اول، 1366.
47- قمي، عباس، سفينه البحار، بي‌جا، دارالاسوة الطباعة و النشر، 1374.
48- كليني، محمد بن يعقوب، الكافي، مترجم: محمدباقر كمره‌اي، تهران، اسوه، چاپ نهم، 1386.
49- گولد، جوليوس، ويليام، ل . كولب، فرهنگ علوم اجتماعي، مترجم: مصطفي ازكيا، ديگران، مازيار، چاپ اول، 1376.
50- لشگري، عليرضا، نظام مالياتي اسلام، تهران، پايگان، چاپ اول، 1380.
51- مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، اقتصاد در اندیشه امام خمینی (ره)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ اول، 1387.
52- مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، ج 93، 100، بيروت، مؤسسه وفاء، چاپ دوم، بي‌تا.
53- ـــــــــــــــــ، مراه العقول، ج 19، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ اول، 1364.
54- محمدي ري‌شهري، محمد،ميزان الحكمه، ج 1، 13، مترجم: حميدرضا شيخي، قم، دارالحديث، چاپ دوم، 1379.
55- مسکویه رازی، احمدبن محمد، تهذیب الاخلاق و تطهیرالاعراق، قم، نشر بیدار، 1413 ق.
56- مصاحب، غلامحسين، دايرة المعارف فارسي، تهران، اميركبير، چاپ پنجم، 1380.
57- مطهری، مرتضی، نظام اقتصادی اسلام، قم، صدرا، چاپ اول، 1368.
58- معين، محمد، فرهنگ فارسي، ج 1، 2، 4، تهران، اميركبير، چاپ شانزدهم، 1379.
59- مكارم شيرازي، ناصر، ديگران، پيام اميرالمؤمنين7،ج 3، 7، تهران، دارالكتب الاسلاميه، چاپ دوم، 1385.
60- ـــــــــــــــــــــــــــ، تفسير نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، چاپ هشتم، 1368.
61- ــــــــــــــــــــ، خطوط اصلي اقتصاد اسلامي، قم، هدف، ج 1، بي‌تا.
62- موسوي، محمود، اسلام و مالكيت در مقايسه‌ي با نظام‌هاي اقتصادي غرب، بي‌جا، بي‌نام، بي‌تا.
63- موسوی خمینی، روح...، تحریرالوسیله، ج 1، نجف اشرف، مطبعه الاداب، بی تا.
64- ــــــــــــــــــــــ، صحیفه نور، ج 12، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ اول، 1387.
65- موسويان، عباس، كليات نظام اقتصادي اسلام، قم، دارالثقلين، چاپ دوم، 1379.
66- ميرمعزي، حسين، نظام اقتصادي اسلام (اهداف و انگيزه‌ها)، تهران، مؤسسه فرهنگي دانش و اندشه‌ي معاصر، چاپ اول، 1378.
67- ـــــــــــــــــــ، نظام اقتصادي اسلام (مباني فلسفي)، تهران، كانون انديشه جوان، چاپ اول، 1378.
68- ـــــــــــــــــــ ، نظام اقتصادي اسلام (مباني مكتبي)، تهران، مؤسسه فرهنگي دانش و انديشه‌ي معاصر، چاپ اول، 1380.
69- نجفي، محمدحسن، جواهر الكلام، بيروت، دار احياء التراث العربي، چاپ هفتم، 1361.
70- نراقی، احمد، معراج السعاده، قم، هجرت، چاپ اول، 1371.
71- نوری طبرسی، حسین، مستدرک الوسائل، ج 3، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، 1407 ق.
72- واعظي‌نژاد، حسين، آينده‌اي بهتر در پرتو انفاق، تهران، تمنا، چاپ دوم، 1380.
73- وحيدي، محمد، درآمدهاي حلال و حرام، قم،سنابل، چاپ دوم، 1389.
74- هادوي‌نيا، علي اصغر،معنويت و اقتصاد، تهران، مؤسسه فرهنگي دانش و انديشه‌ي معاصر، چاپ اول، 1381.
75- هندي، علاء الدين علي المتقي بن حسام الدين،كنزالعمال، ج 1، 4، بيروت، مؤسسه الرسالة، 1367.
76- يوسفي، محمدرضا،كليات اقتصاد اسلامي، قم، خرم، چاپ اول، 1375.
فصلنامه ها
77- سیدی نیا، اکبر، فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، کرامت انسانی و اقتصاد، سال هشتم، شماره 29، 1387.
78- مجلهپاسدار اسلام، بی جا، بی نام، سال دهم، 1370.
79- معصومی نیا، غلام علی، نشریه اقتصاد اسلامی، مقاله اقتصادی (مبانی بینشی، آموزه ها و آثار)، شماره 26، 1386.