مرکز مدیریت حوزه علمیه خواهران
مدرسه علمیه حضرت معصومه(سلام الله علیها)
عنوان:
مقام مادر از دیدگاه اسلام
استاد راهنما: سرکار خانم زهرا پیرایش
محقق: فاطمه کریمی یگانه
1391
فهرست مطالب
مقدمه 1
فصل اول: کلیات و مفاهیم. 4
گفتار اول: کلیات... 5
1ـ1. بیان مسأله. 5
1ـ2. اهمیت و ضرورت.. 6
1ـ3. اهداف.. 6
1ـ4. پیشینه. 6
1ـ5. روش تحقیق.. 8
1ـ6. سوالات.. 8
1ـ7. فرضیه. 8
1ـ8. واژگان کلیدی.. 8
گفتار دوم: مفاهیم. 9
2ـ1. مقام. 9
2ـ2. مادر. 9
2ـ3. دیدگاه10
2ـ4. اسلام. 10
فصل دوم: نقش و رسالت مادر. 11
گفتار اول: رسالت و شرایط ویژه مادر در عالم خلقت... 13
2ـ1ـ1. بُعد جسمانی.. 14
2ـ1ـ2. بعد روانی.. 14
گفتار دوم: نقش های متعدد زن. 15
2ـ2ـ1. زن در نقش همسری.. 16
2ـ2ـ2. زن در نقش مادری.. 18
2ـ2ـ2ـ1. زن در نقش مادری از بعُد جسمانی.. 21
2ـ2ـ2ـ1ـ1. دوران بارداری و زایمان. 21
2ـ2ـ2ـ1ـ2. دوران شیرخوارگی.. 22
2ـ2ـ2ـ2. زن در نقش مادری از بُعد تربیتی.. 23
2ـ2ـ2ـ2ـ1. از دیدگاه مذهب.. 24
2ـ2ـ2ـ2ـ2. از دیدگاه علم. 27
2ـ2ـ2ـ2ـ3. تأثیر مادر در سعادت و شقاوت فرزندان. 30
2ـ2ـ2ـ2ـ4. نقش مادران در تربیت مردان و زنان بزرگ اسلامی 32
2ـ2ـ2ـ2ـ5. کودکستان ها جای آغوش مادر را نمی گیرد34
گفتار سوم: زن در جایگاه اخص و ممتاز. 35
2ـ3ـ1. جایگاه اخص و ممتاز مادر از بُعد تربیت.. 36
2ـ3ـ2. جایگاه اخص و ممتاز مادر در شعاع محبت.. 36
فصل سوم: جایگاه مادر از دیدگاه اسلام. 40
گفتار اول: اسلام. 41
3ـ1ـ1. مقام مادر از دیدگاه آیات.. 43
3ـ1ـ2. مقام مادر از دیدگاه روایات.. 53
گفتار دوم: اندیشمندان. 56
3ـ2ـ1. اندیشمندان اسلامی.. 56
3ـ2ـ2. اندیشمندان غربی.. 57
نتیجه گیری.. 60
فهرست منابع.. 61
مقدمه
زنان نیمی از جامعه انسانی را تشکیل می دهند، شخصیت، رفتار، فرهنگ و اندیشه های آنان بی گمان در شکل گیری جامعه انسانی نقش مهمی را ایفا می کند.
تاریخ به خوبی نشان می دهد که زن قبل از اسلام، مورد تحقیر قرار می گرفت و به عنوان یک انسان به او نگاه نمی شد. مکتب حیات بخش اسلام که کاملترین ادیان و مبتنی بر عدل و انصاف است، مقام زن را ارجمند ساخته و به او کرامت و شرافت بخشید.
در قرآن و روایات اسلامی از هم دوش و هم صف بودن زن و مرد، سخن بسیار به میان آمده است، و ملاک و ارزش انسان را در تقوا و عمل صالح می داند.
خداوند در قرآن کریم یک سوره را به نام نساء(سوره زنان) نازل کرده و در آن دستورهای لازم را برای رعایت حقوق زنان، قوانین مربوط به ازدواج، عفّت، حقوق مربوط به خانواده و موارد دیگر بیان نموده است.
زنان نیز با ظهور اسلام توانسته اند خدمات زیادی را به جامعه اسلامی در عرصه های مختلف از قبیل مسائل اجتماعی، سیاسی، علمی، فرهنگی و... ارائه کرده‌اند و حتی در جاهایی که نیاز بود در عرصه های جهادی شرکت داشتند و جان خود را نثار اسلام کردند.
با توجه به این مطالب، مقام رفیع مادر، بر همگان مشخص می شود و این که آگاهی و شناخت نسبت به آن آثار مطلوبی بر عملکرد انسان و جامعه می گذارد. بنابراین اگر مادر انسانی شایسته و وارسته باشد، می تواند انسان را به بالاترین نقطه اوج سعادت برساند، و اگر خدای ناکرده انسانی پست و فرومایه باشد، انسان را به لجن و خواری می کشاند. به این دلیل است که حضرت امام(رحمه الله علیه) فرمودند: «از دامن زن، مرد به معراج می رود.»
مادران بایستی حساسیت زیادی را به خرج دهند، تا فرزند پاک و شایسته ای تحویل جامعه دهند؛ زیرا اگر نقش مادران در جامعه ضعیف باشد، جامعه در آینده نیروی کارآمد نخواهد داشت، و کم کم تباهی و فساد جامعه را فرامی گیرد و بنیان خانواده ها، سست می شود.
براین اساس است که دنیای غرب هم اکنون به کارآمدی مادر در اجتماع و تربیت نسل پی برده اند، و کوشش می کنند که منزلت مادر را به جامعه بشناساند و مراکزی را برای تربیت و آموزش دختران دایر کرده اند.
اگر فرزندان به نحو شایسته ای تربیت شوند، بسیاری از مشکلات تربیتی جامعه کاهش پیدا می کند؛ زیرا که مادر جزء اولین کسانی است که افتخار آموزگاری را برای بشر دارد و با صبر و استقامتی که دارد، همواره در راه تربیت بشر تلاش و کوشش بسیاری انجام داده است و حس مسئوولیت و تعهدی که او دارد در هیچ آموزشگاهی نمی توان بدین سان مسئوولیت و تعهد را به انسان آموخت.
در بحثی که در پیش رو داریم، رسالت و مسئوولیت مهمی که خداوند متعال در نظام هستی برعهده زن قرار داده است «مادر بودن» را مورد بررسی قرار خواهیم داد و چرا این رسالت و مسئوولیت برعهدة زن قرار داده شده است؟
ساختار کلی این نوشتار به این صورت است:
فصل اول: کلیات و مفهوم شناسی
فصل دوم: نقش و رسالت مادر
گفتار اول: رسالت و شرایط ویژه مادر در عالم خلقت
گفتار دوم: نقش های متعدد زن
گفتار سوم: زن در جایگاه اخص و ممتاز
فصل سوم: جایگاه ماد از دیدگاه های مختلف
گفتار اول: اسلام
گفتار دوم: اندیشمندان
نتیجه گیری نهایی:
خداوند زن و مرد را از یک سرشت خلق کرده است. اما در بعضی موارد زن بنابر رسالتی که برعهده او قرار داده شده است، متفاوت با مرد می باشد. زن از نظر جسمانی دارای شرایط خاصی است، و از نظر روانی دارای عطوفتی بیش از مرد است که این دو عامل بقای نسل انسان است.
با توجه به جایگاه اخص زن، که با درک صحیح از محبت و با اعتقاد به توحید و نظام توحیدی زن موفق می شود در شعاع حب خدا و رسولش و اهل بیت(علیهم السلام) به رشد انسانی رسیده و نقش سازندة خود را در جایگاه ممتازش که به عنوان مربی انسان است، ایفا کند. در قرآن، روایات، سخنان اندیشمندان اسلامی و غیراسلامی نیز جایگاه و منزلت مادر، و تحمل رنج های طاقت فرسای او در دوران بارداری، زایمان و شیردهی برای حق شناسی و تجلیل از او بیان شده است.
در حدیثی از رسول اکرم(صلّی الله علیه وآله)فرمودند:«بهشت زیرپای مادران است» این حدیث نورانی نشان دهنده منزلت مادر و نقش موثرش در شکل گیری شخصیت و تربیت فرزند دارد.
پس معلوم می شود که مادر مسئولیت مهم و خطیری بر دوش دارد. این مادر است که می تواند نهال عطوفت را در قلب کودکش بکارد، و اوست که می تواند ایمان، تقوا و تعهد را در روح فرزندش بنشاند، و با دانستن رموز تربیت و به کار بستن آن ها باعث سعادت فرزند خود و جامعه انسانی شود. با توجه به مطالب این تحقیق تا حدودی مقام واقعی مادر مشخص می شود.
اما به دلیل گستردگی موضوع که از جنبه های گوناگون قابل بحث می باشد، به دلیل برخی از مشکلات این تحقیق نتوانست به وضوح عظمت مقام مادر را بیان کند که جا دارد خوانندگان نکاتی که به اجمال به آن ها پرداخته شده را به عنوان موضوع تحقیق خود قرار دهند و به تفصیل به آن ها بپردازند. باشد که پرداختن به این موضوع، تصویر روشنی از رفعت و عظمت مقام والدین مخصوصاً مادر، بر همگان آشکار شود و بتوانیم با قدرشناسی از این الهه عشق و محبت به مقام قرب الهی برسیم. انشاالله
فهرست منابع
ـ قرآن.
1. ابراهیم آبادی، محمدرضا، مقام والدین از نظر اسلام، بی جا، چاپ اول، بهار1370، قم.
2. اجاق فقیهی، بهرام، زن، انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1377، قم.
3. اردکانی بهبهانی، محمود، آداب معاشرت با خویشاوندان، انتشارات پیام مهدی(عج الله تعالی)، چاپ اول، بهار1380، قم.
4. اکبری، محمود، احترام و تکریم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، تابستان1378، قم.
5. امین زاده،محمدرضا، جایگاه اخص و ممتاز زن، سازمان تبلیغات، چاپ اول،1372ه.ش، قم.
6. انصاریان، حسین، دیار عاشقان تفسیر جامع صحیفه سجادیه، پیام آزادی، چاپ اول، 1371هـ.ش، قم.
7. انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، چاپ ششم، انتشارات سخن، 1387، تهران.
8. جوادی آملی،عبدالله،زن در آیینه جلال و جمال،انتشارات اسراء، چاپ دوم، 1376هـ.ش، قم.
9. حرعاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه، آل البیت الاحیاء التراث، 1413هـ.ق، بیروت.
10. حسینی دشتی، سیدمصطفی، معارف و معاریف(دائره المعارف جامع اسلامی)، انتشارات امین، چاپ اول، 1369، قم.
11. حق جو، محمدحسین، اسلام و مقام مادر،انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1369 هـ .ش، قم.
12. حکیمی، محمد، دفاع از حقوق زن، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول، 1378 هـ .ش، مشهد.
13. حیدری نراقی، علی محمد، رساله حقوق امام سجاد(علیه السلام)، انتشارات مهدی نراقی، چاپ دوازدهم، پاییز1387، قم.
14. خمینی، روح الله، جایگاه زن در اندیشه امام خمینی(رحمه الله علیه)، انتشارات عروج چاپ اول، آبان1374، قم.
15. خمینی، روح الله، صحیفه نور، انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، وزارت ارشاد اسلامی، 1361 هـ . ش، قم.
16. خمینی، روح الله، کلمات قصار، پندها و حکمت ها، انتشارات موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(رحمه الله علیه)، چاپ پنجم، خرداد 1378، قم.
17. دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران، 1377، تهران.
18. شاذلی، سیدبن قطب بن ابراهیم، فی ظلال القرآن، دارالشروق، 1413هـ.ق، بیروت، قاهره.
19. شهرانی، حاج میرزا ابوالحسن شهرانی، نشر طوبی، انتشارات اسلامیه، 1352 هـ . ش، تهران.
20. صادقی سوادکوهی، محمدرضا، در آستان پرشکوه مادر، انتشارات نوید اسلام، چاپ اول، زمستان1377، قم.
21. طاهری، حبیب الله، سیری در مسائل خانواده، انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم، تابستان1384، تهران.
22. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، انتشارات موسسه اسماعیلیان، 1391هـ .ق، بی جا.
23. طباطبایی بروجردی، حسین، جامع الاحادیث شیعه، چاپ اول، انتشارات حاج شیخ اسماعیل ملایری، 1381 ش، قم.
24. علائی رحمانی، فاطمه، زن از دیدگاه نهج البلاغه، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ سوم، 1372هـ.ش، قم.
25. علوی، سیدمهدی، حقوق والدین بر فرزندان از دیدگاه اسلام، انتشارات حوزه علمیه قم، چاپ دوم، قم، بی تا.
26. عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید،انتشارات سپهر، چاپ هجدهم، 1362، تهران.
27. فتاحی زاده، فتحیه، زن در تاریخ و اندیشه اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی، 1387هـ.ش، قم.
28. فخر رازی، محمدبن فخر رازی، تفسیر فخر رازی، بی جا، بی تا.
29. فیض کاشانی، ملامحمدمحسن، تفسیر شریف صافی،انتشارات نوید اسلام، چاپ سوم، بهار1377، قم.
30. قائمی، علی، نقش مادر در تربیت، انتشارات امیری، چاپ هشتم، آذر ماه1371، قم.
31. کلینی، محمدبن یعقوب، اصول کافی، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، چاپ سوم، 1426هـ .ق، بیروت.
32. کمالی دزفولی، سیدعلی، قرآن و مقام زن، انتشارات اسوه، وابسته به سازمان اوقاف و امور خیریه، چاپ چهارم، 1375، قم.
33. لوئیس، مالوف، المنجد، مترجم حاج شیخ محمد رازی، انتشارات فراهانی، چاپ دوم، اسفندماه 1385، بی جا.
34. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، موسسه وفاء، چاپ دوم، 1403هـ .ق، بیروت، قاهره.
35. المصری الافریقی، جمال الدین، مفردات فی غریب القرآن، انتشارات الاعلمی المطبوعات، چاپ دوم، 1426 هـ ق، بیروت، لبنان.
36. معین السلام، مریم، زنان و برنامه های تربیتی اسلام، انتشارات بیت الاحزان، چاپ اول، پاییز1383، قم.
37. معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، چاپ هشتم، انتشارات امیرکبیر، 1371 هـ ش، تهران.
38. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، چاپ سی و یکم، انتشارات دارالکتب، 1388 هـ . ش، تهران.
39. میرزابیگی، حسنعلی، زنان فرشته نیستند بلکه ماورای فرشته اند، نشر فراگفت، بی تا.
40. میرعظیمی، سیدجعفر، حقوق والدین، چاپ سوم، انتشارات رسالت، تابستان1374، قم.
41. نوری همدانی، حسین، جایگاه بانوان در اسلام، چاپ دوم، انتشارات محمدموعود، 1383 هـ . ش، قم.
42. نوری طبرسی، حسین، مستدرک الوسائل، آل البیت لاحیاء التراث، 1407 هـ . ق، قم.