اخلاق بنی اسرائیل در قرآن خانم فاطمه اکبری

شناسه نوشته : 14573

1394/02/16

تعداد بازدید : 1144

چكيده : بنی اسرائیل قومی است که خداوند متعال نعمت‏های بسیاری را بر آنان ارزانی داشت؛ از جمله‏ی آن‏ها نعمت حکمت، نبوّت و کتاب بود. بر این قوم پیامبران بسیاری فرستاد و همراه برخی از آنان کتاب آسمانی را نازل کرد، تا در منازل سلوک توحیدی رهبریشان کند. از نعمت‏های دیگر، برتری آنان بر مردم عصرشان و نجات از چنگ دشمنان بود. افرادی که بوسیله‏ی فرعونیان و دشمنان زبون و خوار شمرده می‏شدند، وارث سرزمین آباد و برخورد از انواع نعمت‏ها شدند. از جمله سؤالاتی که در مورد این موضوع پیش آمد، نعمت‏های خداوند بر بنی اسرائیل، دلایل مذمت بنی اسرائیل و سرنوشت بنی اسرائیل از دیدگاه قرآن بود. ما نیز بر آن شدیم تا برای این سؤالات جواب‏هایی مستند و با استفاده از آیات قرآن کریم، تفاسیر و کتاب‏هایی که در این زمینه به نگارش در آمده بودند، بیابیم. خداوند برای تقویت ایمان بنی اسرائیل معجزات بسیاری را نشان داد، روزی طیّب نصیبشان کرد و حتّی در بیابان گرم و سوزان ابری برا محافظتشان فرستاد، امّا آنان در برابر نعمت‏ها، پیمان‏های خود را از یاد بردند. از جمله‏ی پیمان‏ها ایمان به خدای یگانه و توحید بود که سر لوحه‏ی مکتب همه‏ی پیامبران است و همه‏ی اعمال تنها با وجود توحید است که به سعادت می‏انجامد. از موارد دیگر پیمان‏ها احسان به والدین، خویشاوندان، یتیمان و مساکین، بجا آوردن نماز و پرداخت زکات بود. خداوند هم‏چنین پیمان گرفت که از خونریزی بپرهیزد و با این پیمان احترام به جان بشر و تحریم قتل او را به انسان‏ها آموخت؛ لیکن آنان از هوای نفس پیروی کرده واز فرمان خداوند سرپیچی کردند. خداوند در مقابل فرستادن پیامبران، فرمان به تقویت و اطاعت از پیامبرانش را به بنی اسرائیل داد، امّا آنان به قتل و نافرمانی پیامبران روي آورده و از عمل نکردن به کتاب آسمانی و حتّی تحریف ابایی نکردند و با این‏که پیامبر اسلام- صلّی الله علیه و آله و سلّم - را هم‏چون پسرانشان می‏شناختند، نشانه‏هایش را در کتاب آسمانی خود خوانده بودند ولیکن او را انکار کرده و نه تنها انکار بلکه به دشمنی با او و دین اسلام و شعله‏ور کردن آتش فتنه‏ها برخاستند و این‏چنین پیمان شکسته و حسادت ورزیدند. آنان در زمان حضرت موسی- علیه السّلام- نیز دستور داشتند که برای آمرزش گناهانشان به شهر مقدّس با خضوع و گفتن کلمه‏ی «حطّه» ، وارد شوند امّا چنین نکرده و دستور خدا را به استهزا گرفتند. هم‏چنین پیمان‏های دیگری چون حرمت کار در روز شنبه، گفتن سخنان راست و پرداخت انفاق مستحب از آن گرفته شد. بنی اسرائیل به دلیل سر پیچی از دستورات، ظلم عظیم، کشتن انبیا، باز داشتن مردم از راه خدا، کفر ورزیدن به آیات الهی، خوردن مال مردم به ناروا(باطل)، گرفتن ربا، انکار نبوّت پیامبر اکرم- صلّی الله علیه و آله و سلّم- و تحریف آیات الهی عذاب‏های بسیاری برایشان نازل شد از جمله‏ی عذاب‏ها می‏توان به این موارد اشاره کرد: فرود صاعقه بر آنان، تحریم برخی طیّبات، دور شدن از رحمت الهی و سلب توفیق هدایت از آنان، مسخ و طمس وجوه و خواری و ذلّت که بعضی از عذاب‏ها تا دامنه‏ی قیامت ادامه دارد، تا زمانی‏‏که به خود آیند و از کفر و طغیان باز گردند.
شورای عالی حوزه علمیه قم
مرکز مدیریت حوزه­های علمیه خواهران
 
مدرسه‌ی علمیه‌ی حضرت معصومه «سلام الله علیها»
شهرستان: قم- جعفریه
پایان نامه‏ی سطح دو (کارشناسی)
موضوع:
اخلاق بنی اسرائیل در قرآن
استاد راهنما
 سركارخانم ریحانه حقانی
استاد داور:
سركارخانم اسکندرجوي
تهیه و تنظیم
فاطمه اکبری
 
 
زمستان
1387
 
 
فهرست مطالب
 
مقدمه......................................................................................................................1
گفتار اول :تعریف موضوع. 3
گفتار پنجم :روش پژوهش.... 7
گفتار ششم :سوال اصلي وسوالات فرعي ..........................................................................................7
گفتار هفتم : فرضيه...........................................................................................................................7
گفتار هشتم :مفاهيم واژگان. 8
گفتار سوم :سایه افکندن ابر. 22
گفتار چهارم :برتری بر عالمیان. 23
گفتار پنجم :نجات از دشمنان. 24
گفتار سوم :تفرقه و اختلاف... 106
گفتار دوم :ذلّت و خواری.. 119
گفتار سوم:مسخ و طمس الهی.. 124
گفتار چهارم :لعن و غضب الهی.. 127
 
    مقدمه :
 
       از جمله اقوامی که در قرآن از آنهاسخن به میان آمده قوم بنی اسرائیل است که به صورت مفصّل به اخلاق و زندگی آنان پرداخته شده است.«اسرائیل» لقب حضرت یعقوب - علیه السّلام - است و فرزندان دوازده گانه آن حضرت را بنی اسرائیل می نامند. خصوصیات اخلاقی بنی اسرائیل منحصر به این قوم نبوده و افرادی از ملل و ادیان دیگر نیز با این خصوصیات اخلاقی می توان یافت.
      درکتب بسیاری(تفسیری و غیر تفسیری) به این موضوع پرداخته شده است ،لیکن در رابطه با بنی اسرائیل تحت موضوع و کتابی واحد بررسی نشده بود،پس  برآن شدم دراین پژوهش درباره روحیّات و اخلاق بنی اسرائیل درهمه جوانب،مطالبی هرچند مختصر جمع آوری کرده و به آنها بپردازم.دراین تحقیق روش گرد آوري اطلاعات كتابخانه اي بوده و   براي تدوين از شيوه ي تحليلي –تبييني استفاده شده است.
      تحقيق باکلیات ومفاهيم(شامل تعريف موضوع، اهميت و ضرورت، پيشينه، قلمرو و دامنه ي موضوع،روش پژوهش،سوال اصلي ، سوالات فرعي ، فرضيه و مفاهيم واژگان )  آغاز شده و در ادامه در فصل دوم  به نعمت های خداوند بر بنی اسرائیل همچون اعطاي نبوت ، كتاب و حكمت ،بهره مندي از روزي طيب ، سايه افكندن ابر ، برتري بر عالميان ،نجات از دشمنان و نشان دادن معجزاتي چون اژدها شدن عصا، شكافته شدن دريا با عصا ، هجوم ضفدع و ... اشاره شده كه گوياي اين مطلب است كه آنان بعد از  اعطاي نعمتهاي فراوان سر پيچي كرده و راه عصيان را در پيش گرفتند و روحيا ت و اخلاقي چون شكستن پيمانهاي الهي ،نژاد پرستي ، تفرقه و اختلاف ،پول دوستي و دنيا طلبي در وجودشان تثبيت گشته و خود  زمينه نزول   عذاب هايی  چون نزول صاعقه و تحريم طيبات ،ذلت و خواري ، طمس و مسخ و لعن و غضب الهي را فراهم كردند . نزول عذاب و سختيها  از جانب خداوند تذكري است تا شايدانسان از سركشي و غرور بيجا اجتناب كرده و در همه حال باز گردد چرا كه خداوند خود در توبه به سوي بندگانش راگشود .
     بيان قصص و سرنوشت اقوام و افراد مختلف در قرآن كريم  عبرتي است تا آيندگان از آن عبرت گرفته ، سر پيچي نكنند تا به سرنوشت تلخ آنان گرفتار نشوند .    
 

 

نتيجه‏ گیری
خداوند مواهب و نعمت‏های مادّی و معنوی خود را بر بنی اسرائیل تمام کرد. از نعمت روزی طیّب تا اعطای حکمت، نبوّت و نشان دادن معجزات الهی، امّا آنان در برابر این همه نعمت جز به سرپیچی و انکار و کفر ورزیدن هیچ نکردند و همواره در قرآن و در تاریخ مذمّت شدند. بنی اسرائیل همواره به قومی پیمان‏شکن معروف بوده‏اند خداوند بعد از نجات آنان از چنگال فرعونیان، فرستادن پیامبران و اعطای کتاب، از ایشان پیمان گرفت که خداوند یکتا را بپرستند امّا آنان که سال‏ها تحت اسارت قبطیان، در طول چند صد سال خدپرستی حقیقی را از دست داده بودند؛ در حالی‏که همه‏‏ی اصول دین در توحید خلاصه شده و تزلزل این اصل معادل از بین رفتن تمام مبانی دین است. آنان افکار شرک‏آمیزی داشتند گوساله‏پرستی، غلو در پیشوایان، دست بستگی یا درخواست رؤیت خدا که ناشی از اصالت مادّه در نزد ایشان بود.
از آنان پیمان گرفته شد که به والدین، خویشاوندان، یتیمان و مساکین نیکی کنند تا هم در حق خانواده و هم اجتماع نیکی شده باشد و حقوق ادا گردد امّا چنین نکردند. پیمان دیگری که از ایشان گرفته شد، اثبات اعتقاداتشان در عمل بود. شناخت حق و قبول آن، به تنهایی کافی نیست فرد باید اهل عمل بودو پیوند فرد با خالق(نماز) و مخلوق(زکات) را به بهترين وجه عملي سازد.
قرآن بنی اسرائیل را به انسان‏کشی معرفی نموده و سپس توبیخ و سرزنش می‏کند. در قرآن قتل یک انسان مساوی قتل همه‏ی انسان‏هاست و نجات یک انسان نیز برابر نجات همه‏ی انسان‏هاست. همه‏ی انسان‏ها مانند پیکر و حقیقتی واحدند. در تورات نیز امر شده‏اند که از قتل و تبعید دوری
کنند، امّا یهودیان هر حکمی که ایشان را به منافع مادی رساند، برمی‏گزینند و مابقی را رها می‏سازند.
بنی اسرائیل در میان پیامبران خدا تفرقه می‏افکندند و برخی را قبول کرده و برخی را منکر می‏شدند، همان‏گونه که نبوّت پیامبراکرم- صلّی الله علیه و آله و سلّم- را منکر شدند؛ در حالی‏که خود در تورات نشانه‏های او را خوانده و تصدیق کرده بودند و انتظار ظهورش را داشتند. لیکن با ظهور او مسائل نژادی، قبیله‏ای و تعصّب‏ها را پیش کشیده و از حق منحرف شدند. دانشمندان آنان کتمان حق کردند و عوامشان نیز خود خواستند که باور کنند. آنان مردمی نژادپرست‏اند که بهشت، کتاب، حکمت و نبوّت را منحصر در خود می‏دانند و سرچشمه‏ی این افکار، غرور، عجب و خود بینی است که به تدریج به صورت خودستایی جلوه کرده و در نهایت به تکبّر و برتری‏جویی می‏انجامد. نژادپرستی آنقدر در اسلام نکوهیده است که آن‏را شعبه‏ای از شرک دانسته و با آن مبارزه کرده است.
آنان برای رسیدن به منافع مادّی و لذّات پست دنیایی حقایق را فرو گذاشتند و به ماده‏پرستی رو آوردند. بنی اسرائیل حتّی در مورد خداوند نیز به احکام ماده حکم می‏کردند و نتیجه‏ی پستی و کوته. فکریشان چیزی جز تناقض در گفتار و کردارشان نبود. آنان بنابر عقیده‏ای که دارند(ملّت برگزیده‏ی خدا بودن) خواهان استیلا و حکمرانی بر جهان‏اند و شاید دلیل حرص بر جمع‏آوری مال و ثروت نیز ریشه در این عقیده‏ی باطلشان دارد.گمان می‏کنند مادّیّات و بهره‏مندی هر چه بیش‏تر از مال و ثروت می‏تواند آنان را به مقصود خود برساند. بنی اسرائیل با دو خصیصه‏ی مشخص «مال اندوزی» و «برتری قومی و ارجح دانستن قوم خویش و زن و فرزند بر دیگران» روحیه‏ی دنیا طلبی و حسد و گریز از حقّ، عدل و نفی معاد را نشان می‏دهند. آنان برای رسیدن به این مقاصد از هیچ‏کاری فروگذاری نکردند، از انکار نبوّت پیامبر- صلّی الله علیه و آله وسلّم- تا تحریف تورات. همواره در طول تاریخ دانشمندانی در لباس دین، دنیا را طلب کرده و دین را به بهای اندک دنیا فروختند. تحریف خیانت فرهنگی یهود و بزرگ‏ترین خیانت است، خیانتی که نسل‏های بعد را به انحراف و بیراهه می‏کشاند و حاصل این خیانت به‏وجود آمدن صدها هزار مسیحی و یهودی در جهان امروز شد. از جمله‏ صهیونیست‏ها که جزء نژادهایی هستند که قوم خود را برتر از اقوام دیگر تلقی می‏کنند و بر رعایت اصول ملّی و نژادی خود پافشاری می‏کنند، در حالی‏که فاقد نژادی مشترک‏اند.
بنی اسرائیل به اصل وحدت جامعه اعتنایی نکرده و راه تفرقه و اختلاف را پیشه ساختند غافل از آن‏که از عوامل سقوط تمدّن‏ها و جامعه‏ها، از هم گسیختن رشته‏ی اتّحاد و هم‏بستگی ملّی و ظهور تفرقه در میان مردم است. نتیجه‏ی فوری چنین نفاق و پراکندگی، ذلّت و خواری است. ذلّت و نفاقی که در میانشان تا دامنه‏ی قیامت ادامه دارد؛ تازمانی‏که خود بر کفر و طغیان اصرار دارند و چشم را بر حقایق بسته و به سوی حق و حقیقت باز نمی‏گردند.
بنی اسرائیل به سبب کفر ورزیدن به آیات الهی و پیامبر گرامی- صلّی الله علیه و آله و سلّم- قتل و نافرمانی پیامبران، بازداشتن مردم از راه حق، گرفتن ربا، خوردن مال مردم به ناروا و گرفتن رشوه در مقابل تحریف آیات الهی مستحق بسیاری از عذاب‏ها شدند. بر اثر چنین خلاف‏کاری‏هایی در ابتدا مورد خشم و طرد دیگران واقع شدند؛ امّا این موضوع به صورت صفت ذاتی آنان در آمده و با همه‏ی امکانات هم، باز احساس حقارت می‏کنند و این‏چنین مهر ذلّت و خواری بر پیشانی آنان زده شد؛ تا‏زمانی که از کفر و طغیانشان باز گردند. آنان لعن خداوند را به جان خریدند و از رحمت بیکران الهی دور شدند. دل‏هایشان متمایل به باطل شده و دچار محو فکری و روحی و عقب‏گرد معنوی شدند و این چنین از مقام انسانیّت به درّه‏ی شهوات سقوط کرده و اسباب هلاکت خود را فراهم کردند.
ما نیز نباید گمان کنیم که این عاقبت تنها متعلق به بنی اسرائیل است بلکه هركس مانند آن‏ها رفتار کند و اخلاق آنان را پیشه سازد از آنان و گمراهان است و سرنوشتی شوم و تلخ چون آنان در انتظارش است؛ چرا که خداوند هرگز انسانی را تنها به دلیل خون و نژادش محکوم و عقاب نمی‏کند بلکه در اسلام همه‏ی انسان‏ها از یک پدر و مادرند و معیار حق و باطل، تقوا و اعمال صالح است.
 
   پیشنهادها و کارکردها
   هر فردی باید در اسرار جهان و نظم آن به تفکّر بپردازد،همان گونه که در قرآن بارها به آن متذکّر شده است؛چراکه جهل عامل گمراهی انسان است.او پس از تفکّر دقیق در این آیات و نشانه ها به وجود آفریدگاری یکتا پی خواهد برد؛یعنی اصل توحید واینست اوّلین پیام انبیا.
   انسان با دیدن نعمتهای خداوند و زنده کردن یاد او در دل به عزّت و رشد می رسد و غفلت از اوست که آدمی را تا مرز حیوانیّت تنزّل می بخشد.ما باید یدانیم که خداوند از اعطای این نعمات و موهبتهای فراوان منظور و هدفی داشته است،چرا که ذات باری تعالی را با عبث و بیهودگی کاری نیست.هرانسانی می بایست به اندازه ی توان خوداز عهده ی شکر نعمتهای خداوند برآید،وگرنه خداوند را نیازی به یاد و شکر بندگان نیست.
بسیاری از خطاهایی که از انسان سر می زند به دلیل فراموش کردن جایگاه حقیقی هر چیز است.برخی افراد فروع را به عنوان اصول قرار داده و برای آنان ارزشی همچون ارزش اصول در زندگی قائل می شوند.به عنوان نمونه مادّیات را اصلی اجتناب ناپذیر در نظر گرفته و به آن پایبند می شوند،غافل از آنکه خداوند مادّیات را برای کمک به انسان برای رسیدن به هدفی والا آفریده و فرو رفتن در مادّیات باعث غفلت وفراموشی خداوند است.
   حرص بر جمع آوری مال،حسد،غرور،خودپرستی،بهانه جویی،منفعت طلبی و تعصّب،هریک به تنهایی گامی است بر تنزّل انسان از مقام انسانیت.هر گاه با انجام یک گناه گامی به سوی سقوط وتباهی برداشته شود وانسان متوجّه خطای خویشتن نشده و برنگردد ـ حتّی با خطرها که عامل برگشتن و یاد خداست ـ گام بعدی بسوی شقاوت آسانتر برداشته می شود و هرچه بیشتر در پستی ها فرو می رود.
   ما باید همواره آفرینش نخستین خود را بخاطر داشته باشیم واز سرکشی وغرور دوری کرده و در اوّلین فرصت، ریشه ی رذایل اخلاقی را در قلبمان از بین ببریم و بدانیم که برای هدفی مقدّس خلق شده ایم و این دنیا و لذّات آن گذرگاهی کوتاه است نه جای ماندن و دل بستن.
   قرآن کتاب نور وهدایت انسان هاست که درآن به بیان نمونه ها والگوهای خوب وبد پرداخته شده است.بنی اسرائیل نیز نمونه ای از ار تکاب ظلم و ستمگری هاست و عاقبت شوم آنان درس عبرتی برای همه ی انسان هاست که ای انسان به بنی اسرائیل نعمت های فراوانی داده شد ولی آنان شکر نکرده و به پیمان های خود وفادار نماندند واینست عاقبت سرکشی و گناه.پس شما چنین نکرده و اشتباهات آنان را تکرار نکنید تا به سرنوشت ناگوار و تلخ آنان دچار نشوید. بیاید خود را دریابیم قبل از آنکه فرصت از دست برود و راهی برای بازگشت باقی نماند.
                                                                  
 
                                                                    فهرست منابع
 
* قرآن کریم
* نهج البلاغه، محمّد دشتی، قم، مؤسسه‏ی فرهنگی تحقیقاتی امیر المؤمنین- علیه السلام-  1383.
1.ابوالحسین احمد بن فارس بن زکریّا، معجم مقاییس اللغه، ج1، مرکز النشر- مکتب الاعلام الاسلامی،1404 (هـ . ق).
2.آل اسحاق، اسماعیل، مذاهب و ادیان، تهران، بی‏نا، 1357.
3.انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، ج8، تهران، انتشارات سخن، 1381.
4.آئینه‏وند، صادق، تاریخ سیاسی اسلام، بی‏جا، مرکز نشر فرهنگی رجاء، 1362.
5.بکر، بارنزو، تاریخ اندیشه‏ی اجتماعی، ترجمه‏ی جواد یوسفیان و علی اصغر مجیدی، تهران، امیر کبیر، 1370.
6.بهشتی، محمّد، فرهنگ صبا، بی‏جا، انتشارات صبا، 1378.
7.بوکای، موریس، تورات، انجیل، قرآن و علم، ترجمه‏ی ذبیح الله دبیر، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1372.
8.بی‏آزار شیرازی، عبدالکریم، محمّد باقر حجّتی، تفسیر کاشف، ج2و3، بی‏جا، نشر فرهنگ اسلامی، 1376.
9.پورسیف، عباس، خلاصه‏ی تفاسیر قرآن مجید(المیزان، نمونه)، تهران، شاهد، 1386.
10.   پیشوایی، مهدی، راه‏های نفوذ اسرائیلیات در تاریخ اسلام، نشریّه پیام حوزه(ش13) ، نشریه شورای عالی حوزه‏ی علمیّه‏ی قم، 1376.
11.   جاد المولی و دیگران، محمّد احمد، قصه‏های قرآن، ترجمه‏ی مصطفی زمانی، قم، پژواک اندیشه، 1379.
12.   جزایری، نعمت الله، قصص الانبیا، ترجمه‏ی یوسف عزیزی، تهران، انتشارات هاد، 1380
13.   جواد آملی، عبدالله، تفسیر موضوعی قرآن (سیره رسول اکرم- صلّی الله علیه و آله و سلّم - در قرآن)،ج8، قم، مرکز نشر اسراء، 1358.
14.   جواد آملی، عبدالله، تفسیر سوره‏ی ابراهیم، بی‏جا، مرکز نشر فرهنگی رجاء، 1363.
15.   حجازی، فخر الدین، پنج مقاله، تهران، مؤسسه انتشارات بعثت، 1354.
16.   حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، ج16، قم، مؤسسه‏ی آل البیت لإحیاء التراث، 1412(هـ .ق)
17.   حسنی، علی‏اکبر، تاریخ اسلام، بی‏جا، دانشگاه پیام نور، 1383.
18.   حکیمی، محمّدرضا، محمّد حکیمی و علی حکیمی، ترجمه‏ی الحیاة، ترجمه‏ی احمد آرام، ج2و3، قم، انتشارت دلیل ما، 1386.
19.   خلخالی، صادق، کوروش دروغین و جنایتکار، بی‌جا، بی‏نا، 1360
20.   خلیلی، محمّدعلی، زندگانی محمّد - صلّی الله علیه و آله و سلّم- بی‏جا، اقبال، 1355.
21.   داوری، رضا، ناسیونالیسم و انقلاب، بی‏جا، دفتر پژوهش‏ها و برنامه‏ریزی فرهنگی، وزارت ارشاد اسلامی، 1365.
22.   دهخدا، علی اکبر، لغت‏نامه‏ی دهخدا، ج11، بی‏جا، بی‏نا، بی‏تا.
23.   دهخدا، علی‏اکبر، لغت‏نامه‏ی دهخدا، ج13، تهران، مجلس شورای ملّی، 1335.
24.   دهخدا، علی‏اکبر، لغت‏نامه‏ دهخدا،ج29، تهران، بی‏نا، 1335.
25.   دهخدا، علی‏اکبر، لغت‏نامه‏ی دهخدا، ج40، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1345.
26.   دهقان، اکبر، صدو چهارده نکته از قرآن کریم درباره‏ی زکات، تهران، ستاد اقامه‏ی نماز و احیای زکات، 1382.
27.   دهقان، اکبر، هزار و یک نکته از قرآن کریم، تهران، مرکز فرهنگی درس‏ها از قرآن، 1384.
28.   دهقان، اکبر، مجتبی کلباسی، واژه‏های نور، قم، انتشارات روح، 1382.
29.   رسولی، محلّاتی، هاشم، تاریخ انبیا، ویرایش دوم، قم، بوستان کتاب قم، 1382.
30.   روحی، ابوالفضل، سیمای بنی اسرائیل در قرآن و عهدین، مجله معرفت (ش 95)، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1384.
31.   رهنورد، زهرا، همراه با قیام موسی- علیه السّلام-، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بی‏تا.
32.   زرّین‏کوب، عبدالحسین، بامداد اسلام، تهران، امیر کبیر، 1379.
33.   زعیتر، اکرم، سرگذشت فلسطین یا کارنامه‏ی سیاه استعمار، ترجمه‏ی علی اکبر هاشمی رفسنجانی، بی‏جا، بی‏نا، بی‏تا.
34.   سبحانی، جعفر،منشور جاوید، ج 2، بی‏جا، توحید، 1360
35.   سبحانی، جعفر، منشور جاوید، ج4، قم، مؤسسه‏ امام صادق - علیه السلام-، 1375.
36.   سبحانی، جعفر، فروغ ابدیت، ج1و2، قم، بوستان کتاب قم، 1380.
37.   شیرازی، محمّد، دنیابازیچه‏ی یهود، ترجمه‏ی هادی مدرسی، قم، کانون نشر اندیشه‏های اسلامی، 1366.
38.   شیرودی، مرتضی، فلسطین و صهیونیسم، بی‏جا، تحسین، 1382.
39.   شیرودی، مرتضی، پروژه‏ی اسرائیل، بازخوانی مؤلفه‏های سازنده‏ی رژیم صهیونیستی، مجلهء رواق اندیشه، مرکز پژوهش‏های اسلامی صدا و سیما، 1383.
40.   صفا تاج، مجید، نژادپرستی صهیونیسم، بی‏جا، نشر فلسطین وابسسته به جمعیّت دفاع از ملّت فلسطین، 1381.
41.   طالقانی، محمود، پرتوی از قرآن، ج2، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1350.
42.   طبّاره، عفیف عبدالفتّاح، چهره‏ی یهود در قرآن، ترجمه‏ی مهدی آیت اللهی، بی‏جا، جهان آرا، بی‏تا.
43.   طباطبایی، محمّد حسین، شیعه در اسلام، بی‏جا، واریان، 1385.
44.   طباطبایی، محمّد حسین، المیزان، ترجمه‏ی محمّد باقر موسوی همدانی، ج1و4و5 و8 و12و14و16و18، دفتر انتشارات اسلامی، 1386.
45.   طبرسی، ابوعلی الفضل بن الحسن، جوامع الجامع، ج1، بی‏جا، مرکز مدیریت حوزه‏ی علمیه‏ی قم، 1415 (هـ .ق).
46.   طبرسی، ابوعلی الفضل بن الحسن، مجمع البیان، ترجمه‏ی محمّد رازی، ج25، بی‏جا، مؤسسه انتشارت فراهانی، 1358.
47.   طلاس، مصطفی، پیامبر - صلّی الله علیه و آله و سلّم - و آیین نبرد، ترجمه‏ی حسن اکبری مرزناک، تهران، بعثت، بی‏تـا.
48.   عابدینی، فیض الله، تحریف قرآن، تهران، انتشارات توسعه‏ي علوم، 1381.
49.   عبد علی ابن جمعه العروسی الحویزی، تفسیر نور الثقلین، ج5، قم، المطبعه العلميه، بی‏تا.
50.   عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، ج1 و2، تهران، امیر کبیر، 1376.
51.   فخر الاسلام، محمّد صادق، افتخار اسلام بر سایر ادیان، بی‏جا، غفور آقا زاده سلطانی، 1361.
52.   فعّال عراقی، حسین، یهود در المیزان،تهران، نشر سبحان، 1386.
53.   فیروزاباذی، مجدالدّین، القاموس المحیط، ج1، بیروت-لبنان، دارالمعرفه، بی‏تا.
54.   فیض کاشانی، محمّد حسن بن شاه مرتضی، تفسیر صافی، ترجمه‏ی جمعی از فضلا با نظارت عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، ج1و 4و 5، قم، چاپ و نشر نوید اسلامی، 1386.
55.   قرائتی، محسن، تفسیر سوره‏ی اسراء، تهران، مرز فرهنگی درس‏ها از قرآن، 1380.
56.   قرائتی، محسن، تفسیر سوره‏ی لقمان، تهران، مرکز فرهنگی درس‏ها از قرآن، 1386.
57.   قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج3و5، تهران، مرکز فرهنگی درس‏ها از قرآن، 1382.
58.   قرشی، علی‏اکبر، قاموس قرآن، ج1 و2و 3و 4و 5 و6 و7، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1386.
59.   قیوم زاده، محمود، پیامبر- صلّی الله علیه و آله و سلّم-  و یهود مدینه، بی‏جا، دانشگاه آزاد اسلامی-واحد ساوه، 1383.
60.   کاشانی، فتح‏الله، منهج الصادقین فی الزام المخالفین، ج1و5، تهران، بی‏نا 1336.
61.   کرمی، علی، ظهور و سقوط تمدّن‏ها از دیدگاه قرآن، قم، نشر مرتضی، 1370.
62.   کریم‏زاده، پروانه، تفسیر روان سوره‏ی انعام، بی‏جا، انتشارت دارالفکر، 1383.
63.   لوموند دیپلماتیک،پیام پیامبران، ماهنامه سیاحت غرب،مرکز پژوهش‏های اسلامی صدا و سیما، 1382.
64.   متوسّل، محمود، تفسیر قرآن برای جوانان، ج1، تهران، مرکز فرهنگی درس‏ها از قرآن، 1377.
65.   مجلسی، محمّدباقر، بحارالانوار، ج13، تهران، دارالکتب الاسلامیه، بی‏تا.
66.   محقق، محمّدباقر، دائرة الفرائد، ج4، تهران، بعثت، 1361.
67.   مرکز فرهنگ و معارف قرآن، استدراج(سقوط گام به گام)، قم، بوستان کتاب قم، 1386.
68.   مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائره المعارف قرآن کریم، ج1، قم، بوستان کتاب قم، 1382.
69.   مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران، انتشارات صدرا، 1386.
70.   مطهری، مرتضی، حماسه‏ی حسینی، ج1،تهران، انتشارات صدرا، 1386.
71.   مظفری(قنبری)، آیت، جریان شناسی سیاسی معاصر ایران، قم، زمزم هدایت، 1385.
72.   معادی خواه، عبدالمجید، فرهنگ آفتاب، ج4، تهران، ذره، 1372.
73.   معرفت، محمّدهادی، تفسیر و مفسّران، ج1و2، قم، مؤسسه‏ی فرهنگی التمهید، 1380.
74.   معلوف، لویس، فرهنگ بزرگ جامع نوین، ترجمه‏ی احمد سیّاح، ج1، تهران، انتشارات اسلام، 1382.
75.   معین، محمّد، فرهنگ فارسی یک جلدی، بی‏جا، راه رشد، 1385.
76.   مکارم شیرازی، ناصر، قرآن و آخرین پیامبر، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1363.
77.   مکارم شیرازی، و دیگران، ناصر، تفسیر نمونه، ج3 و 4 و 6 و23، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1367.
78.   مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر جوان،ج15و 21، دارالکتب الاسلامیه، 1380.
79.   مکارم شیرازی و دیگران، ناصر، تفسیر نمونه، ج1، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1364.
80.   محمّدی ری شهری، محمّد، میزان الحکمه، ج10، ویرایش دوم، قم، دارالحدیث، 1385.
81.   ملبوبی، محمّدتقی، تحلیلی نواز قصص قرآن، تهران، امیر کبیر، 1376.
82.   مهاجر، عبدالحمید، إعلموا إنی فاطمه، ج6، بیروت-لبنان، دارالکتاب و العتره، 1413 (هـ .ق).
83.   مهری کرمانشاهی، محمّدجواد، قصه‏های قرآن، قم، انتشارات مشرقین، 1381.
84.   ناس، جان‏بایر، تاریخ جامع ادیان، ترجمه‏ی علی اصغر حکمت، تهران، شرکت انتشارت علمی و فرهنگی، 1385.
85.   نویهض، عجاج، پروتکلهای دانشوران صهیون، ترجمه‏ی حمید رضا شیخی، مشهد، آستان قدس رضوی- بنیاد ‏پژوهش‏های اسلامی، 1373.
86.   هاشمی رفسنجانی، اکبر، اسرائیل و فلسطین، تهران، جهان‏آرا، بی‏تا.
87.   هاشمی رفسنجانی و جمعی از محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن، اکبر، تفسیر راهنما، ج1 و 13 و 15 و 19 و قم، بوستان، کتاب قم، 1382.
88.   www.compuserb.com، آموزه‏هایی از تلمود، ماهنامه‏ی سیاحت غرب، مرکز پژوهش‏های اسلامی صدا و سیما، 1385.
89.   - - -، جهان زیر سلطه‏ی صهیونیزم، بی‏جا، انتشارات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1361.