شورای عالی حوزه علمیه قم

مرکز مدیریت حوزه­های علمیه خواهران

حوزه علمیه حضرت معصومه «سلام الله علیها»

قم-جعفریه

موضوع:

آثار توکل در زندگی از منظراسلام

نام استاد:

سرکار خانم اکبری

تهیه و تنظیم

سمیرا زارع دستنائی

بهار

1394

مقدمه:

«الحمد لله الذی لایبلغ  مدحته القائلون ولا یحصی نعماءه العادون لا یودّی حقه المجتهدون الذی لا یدریه الیهم».[1] «سپاس خداوندی را که سخنوران از ستودن او عاجزند و حسابگران از شمارش نعمت های او ناتوان و تلاشگران از حق او درمانده اند. خدایی که افکار ژرف اندیشی، ذات او را درک نمی کنند. آن چه از خلال آیات و روایات به دست می آید و اکثر دانشمندان علوم مختلف نیز به آن اعتراف کرده اند . این است که چیزی نیست مگر« موجودی نیازمند» و این مطلب حکایت از ان دارد که انسان در تمامی مراحل زندگی موجودی وابسته آفریده شده است و نیاز دارد به کسی یا چیزی تکیه کند.

انسان ها در مواقع نیاز ابتدا به نیرو وتوان خودشان تکیه می کنند و زمانی که از نیرو وتوانشان کاری بر نیاید به سراغ اسباب و علل اطراف خود رفته و آن قدر به این اسباب و وسایل چنگ می زنند تا بلکه مشکلشان حل شود، وقتی از حداکثر توان و استعدادهای اطراف خود استفاده کردند و نتیجه گرفتند دچار سردرگمی و نا امیدی می شوند.

اما چاره و و درمان انسانی که دچار یاس و ناامیدی شده است، چیست؟چه راهی برای او وجود دارد؟ آیا کسی هست که انسان به یاری او اطمینان داشته باشد و به او تکیه کند ؟

پاسخی که می توان به این سوال داد این است که تنها یاری گر « خدای متعال» است . اوست تنها تکیه گاه و همه ی انسان ها باید به او تکیه کنند.« لا اله الا هو علیه توکلت وهو رب العرش العظیم؛ جز او خدایی نیست ، من بر او تکیه کردم و او پرودگار عرش بزرگ است».[1]

بررسی و مطالعه ی تحلیلی « مفهوم توکل» به حوزه ی «معنا شناسی قران» باز می گرددو «معنا شناسی» دانشی است که با جست و جو و پژوهش در « معنا» و تحقیق و تحلیل درباره « کلمات کلیدی زبان » سرو کار دارد تا جهان بینی قومی را از طریق « زبان» آن قوم به مثابه ابزاری برای تفسیر جهان به دست آورد و بنابراین معنا شناسی قرآن یعنی جهان بینی و نوع نگاه قرآن به جهان.[2]

توکل یکی از منازل اخلاقی است که قران کریم در آیات فراوانی به آن ترغیب و تشویق کرده است.

از دیدگاه علمای اخلاق ، توکل یکی از منجیات یعنی از عوامل نجات بخشی آدمی و از مقامات مقربان درگاه الهی است. درک و دریافت توکل کار دشواری است؛ زیرا اگر آدمی از اسباب امور بهره نگیرد و ان را از میان برگیرد، در شریعت و سنن الهی طعن زده و اگر جز برای خداوند سبحان تاثیر استقلالی قائل شود به بنیاد بینش او خلل و نقصان راه یافته است. خدای سبحان در قران همه را با توکل فرا خوانده آن را شرط ایمان به شمار آورده و فرموده است:« ... و علی الله فتوکلوا ان کنتم مومنین، و بر خدا توکل کنید اگر به او گرویده اید».[3] از منظر قران متوکلان محبوب خدایند:«... فتوکل علی الله ان الله یحب المتوکلین، پس توکل کن بر خدا که خدا انان را که بر او اعتماد کنند را دوست دارد.»[4]

توکل یکی از مراحل سیر سالکان الی الله است که خدای علیم و قدیر زا به عنوان وکیل، گزینش و پذیرش می کنند و تدبیر وسرپرستی امور خویش را به او می سپارند. آشنایی با مفهوم قرانی توکل ضرورتی اجتناب پذیر است؛ زیرا این مفهوم بلند آسمانی دست خوش تحریف و برداشت های ناصواب  گردیده است. برخی کژاندیشان ، توکل را با بهره گیری از اسباب و ابزار طبیبی ناسازگار دانسته و کاهلی و تنبلی پیشه ساخته اند. به راستی ماهیت و حقیقت توکل پیست؟ ارکان و زمینه های توکل کدام است؟ توکل پند درجه دارد؟ توکل چه آثار ، نتایج و پیامدهایی بر زندگی هر فرد دارد؟

این ها مهم ترین پرسش هایی است که در این تحقیق بدان پاسخ داده ایم.   

فهرست منابع:

*قران کریم

*نهج البلاغه

- کتاب ها

1- بهمنی،اصغر،توکل (بیایید به خدا اعتماد کنیم)،قم:عروج،1386 ش.

1-    جوادی آملی،عبدالله،تفسیر موضوعی قرآن،ج11،چ دوم،بی جا،اسراء،1378.

2-    حسینعلی پور،حمید،توکل از دیدگاه امام خمینی (ره)،چ اول،تهران: عروج 1386.

3-    خوانساری،جلال الدین محمد،شرح فارسی غررالحکم و دررالحکم،با مقدمه و تصحیح و تطبیق میر جلال الدین حسین ارموی(محدث)،ج1و3،چ چهارم،تهران،دانشگاه تهران،بی تا.

4-    خداوردی،حسن،اخلاق زندگی،چ اول،تهران:کتاب سبز،1389 ش.

5-    راغب اصفهانی،حسین بن محمد،مفردات الفاظ قرآن،تحقیق صنوان عدنان داودی،بیروت، الدار الاسلامیه ،1992.

6-    روحانی نژاد،حسین،توکل،چ دوم،تهران،کانون اندیشه جوان،1386.

7-    طباطبایی،محمد حسین،المیزان فی تفسیر القرآن،ج10و11و19،بیروت،موسسه الاعلی المطبوعات ،1376

 9- غزالی،محمد بن محمد،احیاء  علوم الدین،ج4،بیروت،المکتبه العصریه،1375.

- فخر رازی، محمد،تفسیر کبیر،ج6،بیروت،دارالفکر،1415ق.

11- کلینی،محمد بن یعقوب،الاصول من الکافی،ج2، تهران،دارالکتب الاسلامیه،1363.

12- ابن خلف التبرریزی،محمد حسین،به اهتمام محمدعباسی،برهان قاطع،بی جا:مؤسسه مطبوعاتی امیر کبیر،1336 ش.

 13- محدث قمی،عباس،سفینه البحار،ج2،چ سوم،بی جا،دار الاسوه،1416ق.

14- مجلسی،محمدباقر،بحارالانوار،ج68و75،بیروت:داراحیاء التراث العربی،بی تا.

15- محمدی ری شهری،محمد،میزان الحکمه،ج4،قم،دارالحدیث،1379.

16- مکارم شیرازی و دیگران، ناصر،تفسیر نمونه،ج3و7و9و10و24،تهران،دارالکتب الاسلامیه،1373.

17- نراقی،مهدی بن ابی ذر،معراج السعاده، به تصحیح و ویرایش رضا مرندی،تهران،شرکت سهامی طبع کتاب ،1346.

18- ـــــــــــــــــــــ، جامع السادات،ج3،قم،موسسه اسماعیلیان،1379.

19- نراقی،احمد،معراج السعادت،ج3،تهران:زهیر،1387ش.

-پایان نامه

1-براتی محمد آبادی،زهرا،آثار توکل در زندگی از دیدگاه قرآن و روایات،پایان نامه سطح2،جعفریه(قم) ،1391.